Zespół jelita nadwrażliwego (IBS)
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS – irritable bowel syndrome), nazywany także zespołem jelita drażliwego lub zespołem jelita nadpobudliwego, jest zaburzeniem czynnościowym jelit, charakteryzującym się bólami brzucha razem z równoczesnymi zmianami częstości wypróżnień i konsystencji stolców. Do dnia dzisiejszego nie rozpoznano przyczyny tego zaburzenia. Do czynników sprzyjających jego rozwojowi zalicza się natomiast: predyspozycje genetyczne, a także stresujące przeżycia. Czynnikami wyzwalającymi z kolei są infekcje, alergia, stany zapalne jelit, czy uraz. Zespół jelita nadwrażliwego stanowi obecnie jedno z najczęściej występujących zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. W znacznej części dotyczy on również dzieci. Szacuje się, że w państwach zachodnich cierpi na nie od 15 do 20% osób. Pierwsze objawy choroby rozpoczynają się najczęściej od okresu dojrzewania do trzydziestego roku życia. Według przeprowadzanych statystyk, schorzenie to znacznie częściej dotyka kobiety, niż mężczyzn.
Ze względu na rodzaj oddawanych przez pacjenta stolców i charakter przebiegu schorzenia, wyróżnić można trzy postacie zespołu jelita nadwrażliwego: biegunkową, zaparciową oraz mieszaną. Zaburzenie to ma charakter przewlekły. Może przebiegać z okresami zaostrzeń oraz remisji. Dzieciom cierpiącym na zespół jelita nadwrażliwego bardzo często towarzyszą zmiany nastroju, lęki, stany depresyjne oraz zaburzenia snu.
Kryteria diagnostyczne i objawy zespołu jelita nadwrażliwego u dzieci
Według kryteriów międzynarodowych (III kryteria rzymskie) zespół jelita nadwrażliwego rozpoznaje się u dzieci, jeśli występują wszystkie, wymienione poniżej objawy:
- dyskomfort lub ból brzucha, który ustępuje, bądź zmniejsza się po wypróżnieniu (początek każdego okresu, kiedy występują dolegliwości, wiąże się ze zmianą częstości oraz wyglądu stolców),
- brak cech stanu zapalnego, nieprawidłowości metabolicznych, anatomicznych, bądź procesów nowotworowych, które mogłyby być przyczyną występujących dolegliwości,
- występowanie dolegliwości co najmniej raz w tygodniu przez minimun dwa miesiące przed ustaleniem rozpoznania.
Stosowane dotychczas II kryteria rzymskie w rozpoznawaniu zespołu jelita nadwrażliwego zakładały okres 3 miesięcy utrzymujących się dolegliwości, jako czas niezbędny do postawienia diagnozy. Skrócono go jednak do 2 miesięcy, co pozwala na szybsze ustalenie rozpoznania, a tym samym podjęcie skutecznego leczenia.
W badaniach klinicznych szczególną uwagę zwraca fakt, że dolegliwości występują u dziecka, które jest prawidłowo rozwinięte pod względem fizycznym. Pomocne może być ustalenie czynników wyzwalających oraz pewnych problemów socjalnych, które mogłyby przyczynić się do wystąpienia dolegliwości.
Aby móc rozpoznać zespół jelita nadwrażliwego u dziecka, konieczne jest przeprowadzenie wywiadu klinicznego odpowiadającego wspomnianym wcześniej III kryteriom rzymskim. Zaburzenie to charakteryzuje się występowaniem dość silnych i nawracających, czynnościowych bólów brzucha. Zauważa się ponadto zmiany w konsystencji i częstości oddawania stolców. Bóle brzucha u dziecka mogą mieć różną lokalizację, ale najczęściej występują jednak w prawym, bądź lewym podbrzuszu. Nasilają się one przede wszystkim w ciągu dnia, bardzo często na około godzinę po spożytym posiłku. Natężenie bólu maleje, kiedy oddawane są gazy, a także po wypróżnieniu.
Jakie objawy mogą sygnalizować zespół jelita nadwrażliwego u dziecka?
Do niepokojących objawów, które mogą wskazywać na występowanie tego zaburzenia u dziecka, można zaliczyć: nieprawidłową częstość oddawania stolców, zaburzenia defekacji oraz nieprawidłowy wygląd stolca. Ważnym sygnałem może być zatem wypróżnianie dziecka więcej niż trzy razy dziennie lub mniej niż trzy razy tygodniowo. O nieprawidłowym wyglądzie stolca świadczy jego twardość lub wodnistość. Niekiedy oddawane stolce mogą być naprzemiennie twarde i luźne, często z domieszką śluzu. Niepokojące jest także uczucie niepełnego wypróżnienia, czy nagłe parcie na stolec.
Leczenie IBS u dzieci
Niezwykle istotnym elementem terapii, zwłaszcza w jej początkowej fazie, jest przede wszystkim zrozumiałe wytłumaczenie, zarówno rodzicom, jak i dziecku charakteru tej dolegliwości. Konieczne jest wdrożenie odpowiedniej diety, która dostosowywana jest do charakteru oddawanych stolców. W przypadku zaparciowej postaci choroby stosuje się dietę bogatoresztkową, a więc bogatą w błonnik pokarmowy, z kolei w okresach biegunek – dietę odwrotną. Polega ona na ograniczeniu spożycia pokarmów, które zawierają dużą ilość włókien roślinnych, z nie do końca wchłanianymi węglowodanami (laktoza, skrobia, czy oligosacharydy). W przypadku diety bogatoresztkowej należy unikać wszelkich produktów wzdymających, a więc przede wszystkim grochu, fasoli, kalafioru, gotowanej kapusty, świeżych ogórków, czy świeżego pieczywa. Konieczne jest wyeliminowanie z diety pokarmów, które przyczyniają się do zaostrzenia przebiegu zespołu jelita nadwrażliwego. Mowa tu przede wszystkim o pszenicy, rybach, produktach mlecznych, owocach morza, orzechach, soi i jajach.
Niezwykle ważnym krokiem ku skutecznemu leczeniu schorzenia, okazuje się uregulowanie trybu życia dziecka. Niezwykle ważną rolę odgrywa zatem stworzenie dobrej, nie stresującej atmosfery domowej. Niekiedy konieczne jest zrezygnowanie z pewnych obciążeń, którymi obarczone jest dziecko (na przykład zbyt duża ilość zajęć pozaszkolnych).
Istnieją oczywiście pewne środki farmakologiczne stosowane w ramach leczenia zespołu jelita nadwrażliwego u dziecka, choć są one kwestionowane przez pewną część lekarzy i badaczy, gdyż skuteczność placebo sięga 60%. W ramach leczenia farmakologicznego zalecane są takie preparaty, jak: trimebutyna, alweryna, mebeweryna, olejek miętowy, czy leki przeciwwzdęciowe, głównie dimetikon, czy simetikon. W przypadku stanów depresyjnych stosuje się trójpierścieniowe antydepresanty, również probiotyki. W ramach poprawy konsystencji stolców i regulacji wypróżnień zaleca się stosowanie środków osmotycznie czynnych (makrogole, laktuloza) – w przypadku zaparć, a także loperamid – w przypadku biegunek.